Từ xa xưa, người dân tộc Tày đã chế biến ra món bánh ngải rất đặc biệt. Nếu vào nhà của người Tày mà bạn được đãi món bánh ngải này thì gia chủ đích thực xem bạn là khách quý và rất mến bạn. Món bánh ngải cũng thường xuất hiện trong những dịp đặc biệt của người Tày. Đó có thể là ngày Tết ấm áp, ngày giỗ, ngày lễ hội trong làng,… Nguyên liệu làm ra món bánh ngải là lá ngải cùng gạo nếp. Màu xanh mát của lá ngải cho ra bánh màu xanh cực tươi và bắt mắt.
Bánh ngải của người Tày có nguồn gốc từ đâu?
Bánh ngải của người Tày có truyền thống từ lâu đời, vào mỗi dịp lễ Tết đặc biệt người dân thường làm món bánh này để cúng tổ tiên. Món bánh ngải được truyền từ đời này qua đời khác và cho tới ngày nay đã trở thành niềm tự hào của người Tày sinh sống trên mảnh đất Thái Nguyên.
Bánh ngải thường được là vào dịp Tết Thanh minh hoặc rằm tháng 7. Vì vậy, nếu du lịch Thái Nguyên vào thời gian này bạn sẽ được thưởng thức món ăn nổi tiếng này của người dân tộc Tày. Là món ăn dân dã, nhưng vào những dịp quan trọng người Tày thường làm bánh ngải để dâng cúng tổ tiên như thể hiện lòng thành kính và biết ơn.
Cách chế biến bánh ngải của người Tày
Để chế biến được món bánh ngải, đồng bào Tày dùng hai nguyên liệu chính là gạo nếp nương dẻo thơm và rau ngải. Ngải vốn là loại rau được người Tày trồng nhiều trong vườn nhà hoặc mọc hoang nhiều ở ven suối nên lúc nào cũng sẵn có. Người Tày thường lựa loại gạo nếp trồng trên nương rẫy, dẻo, trắng và thơm ngon để làm bánh.
Công đoạn chế biến bánh ngải khá cầu kỳ. Rau ngải sẽ là nguyên liệu quyết định làm nên món bánh ngải. Người Tày hái ngọn non của rau ngải, rửa sạch, cho vào nồi đun với nước tro khoảng một giờ.
Sở dĩ ninh lá ngải với tro của cây nứa hoặc vỏ đỗ xanh vì như thế lá ngải sẽ nhanh nhừ, giữ được màu xanh tươi chứ không bị vàng úa. Sau khi ninh, lá ngải được vớt ra, rửa sạch với nước lã cho sạch tro rồi giã nhuyễn, vo thành từng viên lá ngải màu xanh đậm.
Đối với gạo, phải vo sạch, ngâm nước ấm từ 4-8 giờ, sau đó đem đi đồ xôi. Khi đồ xong, cho xôi vào cối giã cùng lá ngải đã giã nhuyễn trước đó. Cần lưu ý là sau khi được xôi phải đem giã ngay thì mới cho mẻ bánh mềm, mịn và dẻo. Khi bánh đã nhuyễn, chuyển sang màu xanh sẫm khá bắt mắt, người ta dùng tay nặn thành từng chiếc bánh tròn. Muốn bánh không dính tay, người nặn bánh sẽ thoa ít dầu ăn lên lòng bàn tay.
Các loại bánh ngải
Bánh ngải được chia làm 2 loại, loại có nhân và loại không nhân. Nếu làm bánh có nhân thì việc chuẩn bị nhân bánh có tính quyết định. Nhân bánh ngải thường được làm từ đỗ xanh hay lạc. Trộn đều đỗ xanh với đường phèn, sau đó đồ cho chín đỗ. Còn nếu dùng lạc thì sẽ băm nhỏ lạc rồi chưng cùng với đường; thêm chút vừng để phần nhân thêm đậm đà và cuốn hút. Cũng có nơi, nhân bánh ngải được làm từ hạt vừng rang giã nhỏ; sau đó trộn lẫn đường phèn. Họ đảo qua lửa cho đường chảy ra rồi để nguội để có độ sánh đặc.
Bánh ngải của người Tày có hương vị rất đặc biệt. Nó tưởng chừng như khó ăn mà thực sự không phải như vậy. Đó là sự kết hợp giữa thơm dẻo của bột nếp, vị mát, hơi tê tê. Nó không hề đắng vị của ngải cứu, dễ ăn và không ngấy; nhân đường và vừng ngọt đậm đà. Vị hăng hăng, thơm thơm rất lạ của lá ngải dung hòa cái dẻo, ngọt, thơm của nếp đường.
Ý nghĩa của món ăn
Miếng bánh làm ta liên tưởng đến sự tươi non của đồi nương, sự hoang dã của núi rừng, như gói cả mùa xuân mát trong. Nếu ai đã từng ăn một lần sẽ không thể nào quên mùi vị của loại bánh dân dã này. Trước đây, loại bánh này chỉ được người Tày làm trong những dịp lễ tết quan trọng, nay với sự ưa thích của thực khách trong nước, đặc biệt là khách du lịch, món bánh này đã được làm phổ biến, trở thành quà tặng rất có ý nghĩa.
